Foto: NOS
Auteur: Kees Fortuin
Vanochtend was ik onderweg naar een bijeenkomst over Opzoomeren en moest ik, zoals dat soms gaat, naar de wc. Ik ben de metro uitgestapt op Zuidplein en het winkelcentrum in gelopen. Het was nog vroeg, er liepen maar een paar mensen. Helaas: toen ik de toiletten gevonden had, bleken de rolluiken nog dicht te zitten. Het was nog te vroeg. Ik liep alweer terug naar de metro toen een mevrouw me riep: ‘Meneer, moet u misschien naar het toilet?’ Het was de toiletjuffrouw die er net aan kwam. ‘Kom maar mee,’ zei ze, ‘ik doe wel even open.’ Dat was een kleine ontmoeting met een vriendelijke toiletjuffrouw.
Herkent u deze situatie? Het gebeurt heel vaak. Je komt aan met je tas vol boodschappen en de buschauffeur blijft even wachten tot je er bent. Hij moet zich aan de dienstregeling houden, maar hij doet het toch. Of je staat in de rij in de supermarkt en je komt net vijftig cent tekort. De meneer achter je geeft je dat geld. Dat is even een kostbaar moment in de anonieme stad: iemand ziet waar je mee zit en doet iets aardigs of helpt je uit de brand.
Wat gebeurt er op zo’n moment? Je voelt je gezien, opgenomen, je voelt de steun van de mensen om je heen. Het zijn hele kleine dingen, maar ze zijn belangrijk genoeg. Dus hoe vaak zou zoiets gebeuren?
Gezondheid in Rotterdam
De gemeente Rotterdam hecht veel waarde aan gezondheid. Op de website gezond010.nl vertellen verschillende instanties waarom zij gezondheid belangrijk vinden. En natuurlijk wat ze daar zelf aan doen. Opzoomer Mee doet daaraan mee. Dat is logisch als je ziet hoe belangrijk de straatnetwerken zijn voor de gezondheid in de stad. Opzoomeren versterkt de contacten tussen buren. Dat gaat nog veel verder dan alleen gezondheid. Het is ook goed voor de jeugd en de kinderen, voor de veiligheid, voor de verbintenis in de stad. In de straatgemeenschappen bestaan geen verschillende beleidsterreinen. Alles houdt verband met alles. Daar weet je elkaar te vinden, is er vertrouwdheid en een positieve sfeer. Laat ik zeggen dat het iedereen twee keer per dag overkomt. In een stad als Rotterdam komt dat neer op 1,2 miljoen keer per dag. Zou dat belangrijk zijn, ga je het verschil merken in de stad als het bijvoorbeeld niet twee maar drie keer op een dag gebeurt? Nou en of!
Bushalte
Waarom zijn die kleine dingen zo belangrijk? Als je je opgenomen voelt, als je je gezien voelt, dan is er een gemeenschap, en maak jij daar deel van uit. Dus als je het zo bekijkt, is een stad als Rotterdam een gemeenschap. Heel licht misschien, maar er is toch een verband. Mensen voelen zich betrokken bij elkaar en jij hoort erbij, zelfs bij mensen die je helemaal niet kent, of alleen maar van gezicht, of alleen maar van groeten omdat je elkaar regelmatig ziet bij de bushalte. Dat gaat al op in de stad, maar in je straat is dat nog veel sterker. Bedenk goed, in Nederland kent 90% van de mensen een aantal buren. Dus wat doet Opzoomeren? Opzoomeren versterkt dat gemeenschapsgevoel in de stad. Omdat Rotterdammers in hun straat met elkaar dingen doen, elkaar zo beter leren kennen en zo een klimaat van vertrouwdheid scheppen. Goede buren hebben, dat is fijn in je straat. En wat interessant is: daardoor leef je langer en blijf je gezonder.
Blauwe zones
Hoe werkt dat eigenlijk met die gezondheid? Daar is gaandeweg steeds meer over bekend dankzij wetenschappelijk onderzoek. Rotterdam is een bijzondere stad, want het blijkt de stad te zijn met de meeste honderdjarigen in Nederland. Nu zijn er plekken op de wereld waar veel meer mensen dan gebruikelijk honderd jaar worden. De ‘blue zones’ noemen ze dat, blauwe zones. Een ervan bevindt zich op het Italiaanse eiland Sardinië. Er zijn daar wel acht keer zoveel honderdjarigen als op het vasteland in Italië. De onderzoekster Susan Pinker heeft hier een heel leuk verhaal over gehouden. Je kunt haar verhaal op internet vinden als je googelt op haar naam en ‘The secret to living longer may be your social life’. Het filmpje is Nederlands ondertiteld.
Ranglijst
Er is veel onderzoek gedaan naar het geheim van zo’n lang en gezond leven. Uit honderdvijftig verschillende onderzoeken heeft weer een andere onderzoekster een top tien samengesteld van factoren die zorgen voor een lang leven. Je zou denken dat gezond eten en veel bewegen vast heel belangrijk zijn. Dat is ook zo, maar ze staan pas op nummer 7 en 8 van de ranglijst. Stoppen met roken en met drinken staan op nummer 3 en 4. Dat is al een stuk hoger. Maar dan de top twee. Nummer 2 zijn de contacten waar je op terug kunt vallen, dus de mensen die je naar het ziekenhuis brengen als er iets is gebeurd, van wie je geld kunt lenen als je krap bij kas zit of bij wie je je hart uitstort als je verdriet hebt. Dit zijn familie en vrienden, maar heel vaak ook je buren. We weten trouwens ook dat mensen vaker een beroep doen op hun buren dan op hun vrienden. En dan de absolute nummer 1: dat zijn juist weer niet de sterke contacten maar de lichte: elkaar groeten op straat, een praatje maken, de winkelier die weet wat je altijd wilt hebben, weten hoe de kinderen uit je straat heten en voetbalplaatjes voor ze bewaren. Het gaat er dus niet alleen maar om hoe hecht je contacten zijn. Dat is nummer 2 van de ranglijst. Het gaat er vooral om hoevéél je er hebt. Veel en vaak, dat telt het zwaarst.
Geluksgevoel
Daar moesten onderzoekers meer van weten. Er is onder andere hersenonderzoek gedaan en daaruit bleek dat er inderdaad een oorzaak was: even dat gevoel dat je gezien wordt zorgt ervoor dat je gelukshormonen produceert. Je merkt het bijna niet, maar het verlaagt je stressniveau, verhoogt je weerstand en geeft je een geluksgevoel. Dat effect werkt bovendien lang door. En over een heel leven telt dat flink op. Voor alle duidelijkheid, het gaat om live contact, niet om contact via het internet. Over dat contact via het internet is nog niet alles bekend. Het zou kunnen dat dat minder goed werkt omdat de camera in je beeldscherm bovenin zit. Je kijkt elkaar dus niet echt recht in de ogen. Maar de conclusie is duidelijk: als je wilt dat mensen in je stad gezonder zijn en langer leven, investeer dan in dat lichte gemeenschapsleven. Dat is de beste preventie. Het internet is daar geen vervanging voor.
Lief & Leed-campagne
In Rotterdam wordt gezondheid een steeds belangrijker onderwerp. Gelukkig maar, want gezondheid is je grootste schat, zegt men vaak. En daarnaast is gezondheidszorg ook nog eens heel duur, wat er ook voor zorgt dat het onderwerp veel aandacht krijgt. Maar gemeenschapsleven is niet alleen maar belangrijk voor je gezondheid. Lichte sociale contacten hebben effect op veel meer gebieden.
‘Rotterdam blijkt de stad te zijn met de meeste 100 jarigen.’
Op veiligheid bijvoorbeeld. Het is aangetoond dat het geheim van een veilige stad in het gemeenschapsleven zit, dat wil zeggen: of mensen zich betrokken voelen bij elkaar en of ze elkaar kunnen vinden als dat nodig is. Dat is in een heel groot Amerikaans onderzoek vastgesteld en wordt sindsdien keer op keer bevestigd. Of neem een ander thema: jeugd. We kennen het gezegde ‘it takes a village to raise a child’. Oftewel, als je wilt dat kinderen goed opgroeien heb je de hele gemeenschap nodig. En we weten ook van de ervaringen met de Lief & Leed- campagne hoe belangrijk burencontacten zijn bij onderlinge hulp en ondersteuning. Nog zo’n ding: eenzaamheid. Wat betekent eenzaamheid? Dat je niet opgenomen bent, dat je buiten de gemeenschap valt. En ook wat dat betreft gaat het in Rotterdam de goede kant op.
Kern van Opzoomeren
De kern van Opzoomeren is nu net investeren in gemeenschapsleven op straatniveau. In lichte contacten tussen buren, op een positieve manier. Dat zorgt voor draadjes die de mensen met elkaar verbinden, zodat de stad een sterkere gemeenschap wordt. Met alle positieve effecten die daarbij horen. Laten we daarbij niet vergeten dat in het woord ‘gemeente’ ook het woord ‘gemeenschap’ zit. Een goede gemeente ís een gemeenschap.
ME met Oudjaar
Bovendien, van het een komt het ander in gemeenschappen -dus ook bij Opzoomeren. Ik noem een voorbeeld uit mijn eigen ervaring. Jongeren zorgen op een plein al jarenlang voor veel overlast. Maar ze willen zich ook van hun goede kant laten zien. Ze besluiten om een bingo voor de ouderen in het buurthuis te organiseren. Dat wordt een groot succes. De jongeren doen het fantastisch, de ouderen hebben het enorm naar hun zin en jong en oud heeft het erg gezellig met elkaar. De jongeren zijn trots en de ouderen vinden het fijner en veiliger op straat nu ze de jongeren kennen. De jongeren zijn welkom in het buurthuis en ze mogen er een ruimte gebruiken voor hun eigen activiteiten. Dat smaakt naar meer. Ze helpen met een pinkstermaaltijd die voor de ouderen georganiseerd wordt. Op het plein in de buurt waar altijd overlast was, hoeft de ME met oudjaar niet in actie te komen omdat de jongeren veel beter aanspreekbaar zijn. En ja, minder busjes met ME’ers scheelt heel veel geld. Zo zie je maar: het begint met een leuke activiteit voor ouderen, maar van het een komt het ander. Er ontstaan allerlei verschillende effecten en ondertussen worden de jongeren steeds beter opgenomen in de gemeenschap. Het maakt alle verschil dat het de bewoners zelf zijn die dit organiseren. Ze leren elkaar kennen, ze ontdekken elkaars kwaliteiten en vaak komt van het een het ander. De bewoners zijn geen ‘klanten’ van de samenleving, ze maken haar zelf. Daarbij ontwikkelen ze hun talenten en weten ze elkaar steeds beter te vinden. Zo wordt de gemeenschap steeds sterker.
100 worden
Dus wat betekent Opzoomeren voor de stad? De stad wordt een gigantisch netwerk waarin mensen met hele fijne draadjes met elkaar verbonden zijn. Het gaat ten slotte om meer dan 1800 straten! Dat is een echte gemeenschap, met meer gezondheid, meer veiligheid, betere kansen voor de jeugd en meer onderlinge hulp. Bewoners ontwikkelen zich, ze ontdekken hun eigen talenten en die van anderen, ze gaan nieuwe verbintenissen met elkaar aan en van het een komt het ander, dus de ontwikkeling gaat steeds door, dwars door allerlei beleidsterreinen heen. En ondertussen is er nog het gezondheidseffect: met Opzoomeren kun je honderd worden!
Dit artikel verscheen eerder in Opzoomer magazine 9
